Władza rodzicielska to nie tylko przywilej, ale i odpowiedzialność, którą prawo nakłada na rodziców, by zapewnić dziecku bezpieczeństwo i dobre warunki do rozwoju. Czasem jednak zdarza się, że dobro dziecka jest zagrożone, a ingerencja sądu rodzinnego staje się koniecznością. W jakich sytuacjach prawo rodzinne pozwala sądowi ograniczyć lub odebrać rodzicom ich władzę? Kiedy dochodzi do takich interwencji i jakie kryteria oceny stosują sądy, dbając o interes dziecka?
Czym jest władza rodzicielska?
Władza rodzicielska zgodnie z art. 95 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obejmuje ogół praw i obowiązków względem dziecka. Mają one na celu zapewnienie mu należytej pieczy i strzeżenie jego interesów. Prawo rodzinne jako najważniejszą wartość traktuje dobro dziecka. To jemu ma służyć sprawowanie pieczy, zarówno nad majątkiem, jak i osobą małoletniego, a także obowiązek wychowywania, z jednoczesnym szacunkiem dla praw i godności.
To właśnie wspomniane dobro dziecka jest przesłanką, która może stanowić o zasadności ograniczenia, zawieszenia czy pozbawienia władzy rodzicielskiej. Sytuacje, w których interwencja sądu rodzinnego jest możliwa, są różne. Warto pamiętać o tym, że nie muszą przypominać drastycznych obrazów, które są typowe w przekazie medialnym.
Kiedy sąd rodzinny interweniuje?
Co do zasady, interwencja sądu rodzinnego nie oznacza pozbawienie rodziców władzy. Sąd jest organem, który ma być sprzymierzeńcem rodzin, a nie podmiotem działającym opozycyjnie. W związku z tym ustawodawca nakłada na sąd obowiązek udzielania rodzicom pomocy, jeśli jest ona niezbędna dla prawidłowego sprawowania pieczy. Jednak zdarza się, że rodzice nie są w stanie zapewnić dziecku należytej opieki, a ingerencja w sposób wykonywania władzy rodzicielskiej staje się konieczna.
Warto wspomnieć o tym, że w większości spraw cywilnych postępowanie nie może być zainicjowane z urzędu. Wyjątkowe uprawnienia w tym zakresie mają sądy opiekuńcze, które nie muszą czekać z podjęciem działania na wniosek. Najczęściej wygląda to tak, że podczas jednego, już toczącego się postępowania, sąd zauważa nieprawidłowości w wykonywaniu władzy rodzicielskiej i wszczyna kolejne postępowanie, z urzędu.
Zawieszenie, ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej
Aktualnie obowiązujące przepisy przewidują kilka możliwości ingerencji we władzę rodzicielską.
- Zawieszenie – stosowane jest wówczas, gdy przeszkoda we właściwym wykonywaniu władzy rodzicielskiej ma charakter przemijający. Istotą jest to, że prawa i obowiązki rodziców wciąż istnieją, ale przez określony czas po prostu nie mogą być wykonywane.
- Ograniczenie – przysługujące rodzicom prawo do dziecka może zostać ograniczone np. poprzez zobowiązanie do określonego postępowania czy wskazanie czynności, które nie mogą być wykonywane bez otrzymania zezwolenia sądu. Formą ograniczenia jest też umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej czy powierzenie zarządu majątkiem kuratorowi.
- Pozbawienie – całkowite odebranie władzy rodzicielskiej jest możliwe wówczas, gdy przeszkoda w sprawowaniu opieki ma charakter trwały lub rodzice w rażącym stopniu zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka.
Władza rodzicielska jest prawem, ale przede wszystkim odpowiedzialnością. Gdy sytuacja wymaga interwencji, sąd rodzinny może zdecydować o zawieszeniu, ograniczeniu lub nawet pozbawieniu tej władzy – z myślą o należytym zabezpieczeniu interesów dziecka.