Zachowek to instytucja prawa cywilnego, części spadkowej, której celem jest dążenie do ochrony najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Na czym polega? Jest to uprawnienie osób najbliższych, które jeśli nie otrzymają ustawowej korzyści ze spadku, mają prawo dochodzenia od spadkobierców zapłaty konkretnej kwoty pieniężnej. Jakie przepisy dotyczące zachowku, obowiązujące w polskim systemie prawnym, warto znać?
Prawne aspekty zachowku w Kodeksie cywilnym
Przede wszystkim, warto odpowiedzieć na pytanie – kto ma prawo do zachowku? Pierwsza grupa uprawnionych to zstępni, małżonkowie oraz rodzice spadkodawcy. Art. 991 Kodeksu cywilnego przyznaje im połowę wartości udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym. W sytuacji, w której uprawniony członek rodziny jest trwale niezdolny do pracy, lub nie ukończył 18 lat – wartość zwiększa się aż do dwóch trzecich udziału spadkowego.
W prawie spadkowym ważnym przepisem jest też ten wyrażony w art. 993 k.c., który wskazuje w jaki sposób należy obliczać wartość zachowku. Aby wskazać kwotę, należy ustalić udział spadkowy. W tym celu uwzględnia się również spadkobierców niegodnych i tych, którzy odrzucili spadek, ale nie bierze się pod uwagę wydziedziczonych oraz tych, którzy dziedziczenia się zrzekli.
Prawo spadkowe i dziedziczenie
Powyżej wskazany art. 993 k.c. wskazuje na to, że rozważając prawne aspekty zachowku, warto pochylić się nad kwestią zasad dziedziczenia. Spadkobierca może otrzymać roszczenie tylko wówczas, gdy jego prawo dotyczy zachowku po pierwszym spadkodawcy. Warto mieć na uwadze to, że art. 1008 k.c. upoważnia spadkodawcę do pozbawienia jego najbliższych prawa do zachowku.
Jednak wskazane są enumeratywnie jedynie trzy sytuacje, w których istnieje taka możliwość. Przyczynę wydziedziczenia należy uwzględnić w testamencie, a może ona dotyczyć uporczywego postępowania niezgodnego z zasadami współżycia społecznego (wbrew woli spadkodawcy), popełnienia umyślnego przestępstwa przeciwko zdrowiu, wolności lub życiu i rażącej obrazy czci wobec spadkodawcy (lub najbliższej mu osoby), a także uporczywego niedopełniania obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy. Warta podkreślenia jest możliwość skorzystania z instytucji przebaczenia, która uniemożliwia wydziedziczenie uprawnionego do zachowku.
Odpowiedzialność i jej ograniczenie
Osoba, która otrzymała spadek, może ponosić odpowiedzialność względem uprawnionych z tytułu zachowku. Jeśli sama ma prawo do zachowku, jej odpowiedzialność może ograniczać się do nadwyżki przekraczającej jej własny zachowek.
Z kolei, gdy uprawnionego do zachowku powołano do dziedziczenia, jego odpowiedzialność za zapisy zwykłe i polecenia (świadczenia niezwykle istotne z punktu widzenia prawa spadkowego) zmniejsza się do nadwyżki, która przekracza wartość udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia kwoty należnej uprawnionemu do otrzymania zachowku. Przepisy te mają chronić spadkobierców zobowiązanych do wypłaty zachowku od poniesienia nadmiernej straty.
Przepisy dotyczące dziedziczenia i przyznawania spadku są zamieszczone w Kodeksie cywilnym. Zawiłość niektórych zasad w połączeniu z pewnymi sytuacjami w życiu realnym może prowadzić do poważnych problemów majątkowych. W razie jakichkolwiek wątpliwości, zawsze warto udać się po poradę do doświadczonego prawnika.