Osoby cierpiące na poważne choroby psychiczne lub upośledzenie umysłowe nie są w stanie samodzielnie funkcjonować w społeczeństwie. Wówczas członkowie rodziny mogą złożyć do sądu wniosek o ograniczenie ich praw. Czym, według przepisów różni się ubezwłasnowolnienie całkowite od częściowego?
Rodzaje ubezwłasnowolnienia
Ubezwłasnowolnienie jest definiowane przez Kodeks cywilny jako pozbawienie lub ograniczenie zdolności do wykonywania czynności prawnych przez daną jednostkę. Może ono przyjąć zarówno formę całkowitą, jak i częściową, w zależności od spełnienia określonych wymogów. W obydwu przypadkach przesłanką umożliwiającą złożenie wniosku o ubezwłasnowolnienie są potwierdzone przez biegłego lekarza ciężkie choroby oraz zaburzenia psychiczne, narkomania, alkoholizm, choroba Alzheimera, a także niedorozwój umysłowy. Typ pierwszy, czyli ubezwłasnowolnienie całkowite dotyczy osób, które ukończyły 13. rok życia i z powodu posiadanych zaburzeń nie potrafią kierować swoim postępowaniem. Ubezwłasnowolnienie częściowe może natomiast zostać nałożone na osoby pełnoletnie w pewnym stopniu niezdolne do prowadzenia prywatnych spraw. Zgodnie z obowiązującymi prawami człowieka, ubezwłasnowolnienie odbiera człowiekowi możliwość autonomicznego postępowania, dlatego też powinno się je stosować włącznie wtedy, gdy dana osoba poważnie zagraża bezpieczeństwu innych ludzi oraz porządkowi publicznemu.
Ubezwłasnowolnienie w świetle prawa
Po wydaniu odpowiedniej decyzji przez sąd osoba całkowicie ubezwłasnowolniona nie może już samodzielnie wykonywać szeregu czynności prawnych. Do najważniejszych spośród nich zalicza się między innymi podpisywanie umów, sporządzanie testamentu, zawarcie małżeństwa, branie udziału w wyborach, czy zaciąganie kredytów. Ponadto, osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może również wyrażać zgody na przeprowadzanie operacji i zabiegów medycznych. Podjęcie decyzji o wykonaniu wymienionych powyżej czynności wymaga uzyskania zezwolenia sądu wydawanego na wniosek opiekuna. Z kolei osoby ubezwłasnowolnione częściowo pozostają zdolne do podejmowania działań prawnych, jednak muszą być one wcześniej zatwierdzone przez kuratora.
Obowiązki opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej
Opiekunem osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie najczęściej zostaje współmałżonek, rodzic lub bliski krewny chorego. W zakresie obowiązków opiekuna prawnego znajdują się przede wszystkim czynności, takie jak sprawowanie opieki nad podopiecznym, zarządzanie posiadanym przez niego majątkiem oraz reprezentowanie go przed różnego rodzaju instytucjami. Co równie istotne, opiekun powinien dbać o zapewnienie ubezwłasnowolnionemu niezbędnych środków do życia, a ponadto opieki lekarskiej i bezpieczeństwa, otrzymując za to stosowne wynagrodzenie okresowe. Przynajmniej raz w roku, każdy, kto sprawuje pieczę nad ubezwłasnowolnionym ma dodatkowo obowiązek przedstawiać sądowi sprawozdanie ze swojego działania. Gdy mamy do czynienia z sytuacją ubezwłasnowolnia częściowego, funkcję opiekuna zastępuje wspomniany już wcześniej kurator.
Postanowienie o ubezwłasnowolnieniu danej osoby są wydawane przez sąd posiłkujący się opinią biegłego lekarza psychiatry. W konsekwencji chory, niezdolny do podejmowania samodzielnych decyzji może zostać całkowicie lub częściowo ubezwłasnowolniony. O wykonywanych przez niego czynnościach prawnych od tego momentu decyduje jego opiekun, a w przypadku ubezwłasnowolnienie częściowego pomocy w czasie prowadzenia spraw udziela kurator.