Do wykonania badania lub przeprowadzenia danej procedury medycznej lekarz potrzebuje zgody pacjenta. Zależnie od działań lekarskich, jej wyrażenie może przybrać formę ustną lub pisemną. Czy zabieg na pacjencie bez jego zgody zwalnia lekarza od odpowiedzialności karnej i cywilnej?
Zgoda na zabieg – warunek konieczny w świetle prawa
Aby możliwe było dokonanie zabiegu, lekarz potrzebuje zgody pacjenta. Co jednak w przypadku osób nieletnich lub niezdolnych do świadomego i samodzielnego jej wyrażenia? Jak mówi art. 32 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, tacy pacjenci objęci są ustawodawczą opieką rodziców lub opiekuna prawnego. W związku z tym to właśnie te osoby mogą wyrazić zgodę w ich imieniu. W przypadku pacjenta, który ukończył 16 lat, oprócz zgody jego opiekuna prawnego, wymagana jest także zgoda tegoż pacjenta.
Wykonanie zabiegu bez zgody pacjenta – kiedy jest dopuszczalne?
Wedle art. 33 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, istnieją sytuacje, w których lekarz ma prawo udzielić świadczenia lekarskiego bez wcześniejszej zgody pacjenta, jeżeli:
- jego stan zdrowia lub wiek nie pozwala mu na wyrażenie zgody;
- przedstawiciel ustawowy małoletniego pacjenta nie chce wyrazić zgody, a czas potrzebny do jej uzyskania przez sąd opiekuńczy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla jego zdrowia lub życia;
- podczas wykonywania zabiegu lub poważnej operacji lekarz stwierdzi konieczność wykonania dodatkowego zabiegu, nieuwzględnionego wcześniej w procesie leczenia, którego wykonanie jest konieczne dla ratowania życia pacjenta, a niemożliwe jest zapytanie go o zgodę. Lekarz decydujący się zmienić zakres wykonywanego zabiegu powinien zasięgnąć porady innego lekarza, najlepiej tej samej specjalności.
Zabieg bez zgody pacjenta a konsekwencje karne
Art. 193 Kodeksu karnego nakłada na lekarza, który wykonał zabieg bez uprzedniej zgody pacjenta, konsekwencje w postaci kary grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. Wszczęcie postępowania karnego następuje jednak jedynie na wniosek poszkodowanego pacjenta.
Wyraźnie udzielona przez pacjenta zgoda, jest niezbędna do przeprowadzenia jakichkolwiek działań lekarskich. Istnieją jednak sytuacje, w których życie chorego jest zagrożone. Wtedy medyk może powołać się na stan wyższej konieczności i udzielić koniecznej pomocy, aby ocalić pacjenta przed śmiercią lub poważnymi powikłaniami zdrowotnymi.