Obowiązujące akty prawne wskazują, że prawo do podejmowania decyzji w sprawie leczenia otrzymuje pacjent po ukończeniu 16. roku życia. Jednak istnieją sytuacje, w których młodsze osoby mogą współdecydować w sprawie procesu leczenia prowadzonego przez lekarza. Jakie prawa ma niepełnoletni pacjent i kiedy są one jednoznacznie ograniczone?
Co prawo UE mówi na temat sytuacji prawnej dziecka?
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka mówi o tym, że dzieci mają prawo do szczególnej pomocy i troski. Wynika to z ich niedojrzałości fizycznej i umysłowej. Z kolei Konwencja o prawach dziecka definiuje dziecko jako osobę, która nie ukończyła 18 lat (z pewnymi wyjątkami). Podobnie termin ten jest rozumiany przez polskiego ustawodawcę np. w kodeksie cywilnym, który wskazuje, że dzieckiem jest każda istota od poczęcia, aż do osiągnięcia pełnoletności. Status pacjenta dziecko nabywa z chwilą urodzenia. Jednak korzystanie ze świadczeń medycznych to coś zupełnie innego niż samodzielne wykonywanie uprawnień przysługujących mu na mocy przepisów dotyczących praw osób korzystających z usług medycznych. Prawa niepełnoletnich są dość ogólnie uregulowane w prawie UE, dlatego w celu ich sprecyzowania należy odnieść się do regulacji krajowych.
Jakie prawa ma niepełnoletni pacjent?
Polskie prawo medyczne wyróżnia dwie grupy pacjentów. Do pierwszej z nich należą osoby przed ukończeniem 16. roku życia – taka osoba nie może samodzielnie decydować o poddaniu się jakiemukolwiek zabiegowi leczniczemu. Z kolei osoby między 16, a 18 rokiem życia dysponują ograniczoną zdolnością do wyrażania zgody na udzielenie świadczenia zdrowotnego lub wyrażenia zgody na leczenie. Wraz z jego oświadczeniem woli konieczne jest jednak uzyskanie zgody przedstawiciela ustawowego – w ten sposób powstaje specyficzny stosunek prawny. Pacjent po 16. roku życia dysponuje też uprawnieniem do wyrażenia sprzeciwu co do wykonania badania lub zabiegu – ma ono moc nawet gdy rodzic zgodził się na dane świadczenie. W takiej sytuacji niezbędne jest wydanie zezwolenia przez sąd opiekuńczy. Zastanawiając się, jakie prawa ma niepełnoletni pacjent, nie można pominąć Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, zgodnie z którą przyjęcie do szpitala psychiatrycznego osoby między 16, a 18 rokiem życia może odbyć się jedynie za zgodą zarówno samego pacjenta, jak i jego przedstawiciela ustawowego.
Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta
Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta przyznaje małoletnim określone uprawnienia:
- Prawo do dostępu do dokumentacji medycznej w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne w celu prawidłowego prowadzenia procesu terapeutycznego.
- Dziecko, które skończyło 16 lat, może się domagać uzyskania informacji o rozpoznanej chorobie, metodach diagnostycznych i metodach leczenia oraz spodziewanym rokowaniu.
- Dzieci, które nie ukończyły 16 roku życia, mają uprawnienie do tego, aby lekarz udzielał informacji w sposób zrozumiały i odpowiedni do stopnia rozwoju umysłowego młodego pacjenta.
Zarówno prawo unijne, jak i krajowe, przyznaje małoletnim pacjentom pewne prawa. Są one jednak znacznie ograniczone w porównaniu z uprawnieniami osób dorosłych. Przyczyną jest stopień rozwoju oraz dysponowanie jedynie ograniczoną zdolnością do czynności prawnych.